Психикалық саулықты сақтау ережелері

Психикалық саулықты сақтау ережелері
1. Тамақтану. Тамақ физикалық, сондай-ақ психикалық саулыққа әсер етеді, «Сен не
жесең, солсың» деп бекер айтпайды. Кейбір тамақтарды (тұз, қант, пияз, сарымсақ, Чили
бұрышы, газдалған сусындар) шамадан тыс қолдану эмоционалдық күйзеліс кезінде ашу-
ызаға әкелетін организмдегі гормондардың түзілуін арттыруы мүмкін. Көп су ішу,
керісінше, эмоцияларды басқаруға көмектеседі.
2. Физикалық белсенділік. Физикалық денсаулық психикалық саулықпен тығыз
байланысты. Жаттығулар бұлшықеттерді, жүректі нығайтып қана қоймай, гормондардың -
көңіл-күйді жақсартатын және табиғи энергетиктер ретінде әрекет ететін
эндорфиндердерің
түзілуіне мүмкіндік береді. Физикалық жүктеме мен жеткілікті демалысты (әр түні 7-8
сағат) дұрыс үйлестірген жөн, «шаршағаннан құлаған» кезде емес, уақытылы демалу. Күн
жарығы жеткілікті болатындай таза ауада демалу (күніне 10-15 минут).
3. Өз сезімдеріңді қабылдау. Ашу, жабырқау, қорқыныш және идеалдардың немесе
мақсаттардың күйреу сезімі - мұның барлығы өте жағымсыз әсерлер, көп адамдар
абыржудан қашуға тырысып, осы сезімдерден бас тартады. Кей кезде абыржудан
құтыламыз деп, эмоцияларды жасыруымыз мүмкін, бұл деструктивті мінез-құлыққа -
жалған шеттетушілікке немесе салқынқандылыққа әкелуі мүмкін. Эмоцияларды басу
арқылы басқа адамдармен өзара қарым-қатынасымыздың бір бөлшегі болып табылатын
қалыпты қуаныш пен ренішті сезіну қабілеттерін жоғалтып аламыз. Жағымсыз эмоциялар
- көптеген (қалыпты емес) жағдайларға қалыпты реакция. Үйге сағыныштан немесе шаңғы
теуіп үйренген кездегі қорқыныштан немесе біреу алдап кеткен кездегі ашудан ұялудың
себебі жоқ. Бұл эмоциялар табиғи, оларды жоққа шығарудың орнына мойындаған артық.
Эмоцияларды тікелей (мысалы, мектеп директорына ескерту айту ақымақтық) жеткізу
мүмкін болмаса, күйзелісті жоюға басқа шешімдер табуға болады. Ұзақ уақыт серуендеу,
теннис добымен ойнау немесе жағдайды достармен талқылау, бұлардың ренішті жоюға
көмектесуі мүмкін.
4. Эмоцияларды басқару. Ашуды және жағымсыз эмоцияларды басқара алу қабілеті -
жақсы психикалық саулықтың маңызды факторы және эмоционалдық интеллектіңіздің
көрсеткіші. Йога мен медитация сияқты ашумен және ашуланшақтықпен күресуге
қолдануға болатын релаксация әдістерінің белгілі бір тәсілдері (20-дан 0-ге дейін санау,
тыныс алу жаттығулары) бар. Жағымсыз эмоцияларды білдірудің адекватты әдісін
таңдаңыз (сөйлесу, тыныс алу, сурет салу...). Өз сезіміңізді айтып сөйлесуге болады: «Мен
мынадай кезде осылай сезінемін…». «Сіз мені алдап тұрсыз» дегеннің орнына: «Мен
өзімді алданғандай сезіндім» деген жақсы; «Сіз дөрекі адамсыз» дегеннің орнына:
«Менімен сөйлесу мәнеріңізге өте қапалымын», «Менімен бұлай сөйлескен кезде көңіл-
күйім түседі» деген жөн.
5. Өзіңіз әлсіз тұстарыңызды білу. Егер қандай жағдайлардың көңіл-күйіңізді түсіретінін
немесе шамадан тыс реакция туғызатынын білсеңіз, бұл күйзелістен қорғауға көмектеседі.
Сіз одан қашып құтыла аласыз немесе оның сізге неге қатты әсер ететінін түсінуге тырыса
аласыз. Егер жайсыздығыңыздың себебін нақты көрсетуге тырыссаңыз, жағдайды жаңа
қырынан көре алуыңыз мүмкін. Жұрт алдында сөйлеген кезде өте қатты абыржуыңыз
мүмкін.
Бұл жерде мұндай жағдайлардан өзіңізді алыс ұстауға болады немесе жұрт алдында сөз
сөйлеу курстарында сенімділікке үйрене аласыз (көптеген арнайы курстарда сөз сөйлеген
кездегі абыржуды басқаруға үйрену ұсынылады). Позитивті ойлауға тырысыңыз. «Ауыз
ашқан кезімде барлығы мені сынауға дайын» деп ойлаудың орнына өзіңізге: «Адамдарға
менің не айтатыным қызықты болады және қанша қате жіберсем де, сабырлы күйде
қаламын» деп айтыңыз.
6. Жағымсыз ойдан жағымды ойға ауысу. Ең алдымен күн сайын өзіңізді жағымсыз
ақпарат жинауды доғарамыз, орнаған тәртіпті, ұнамайтын мұғалімдерді, оқушыларды,
көршілерді, т.б. сынауды тоқтатамыз. Қарапайым нәрселерді байқап, оларға қуануды

үйренеміз: алғашқы көктемгі күш, отбасыңызбен өткізуге болатын ұзақ уақыт күткен
демалыс; үйіңіздің жанындағы жаңа дүкен…
7. Жұмысты мұқият жоспарлау. Көптеген адамдар уақыт аздығынан мазасызданады.
Іскерлік кездесуге үлгеру үшін өзіңіз ойлағаннан көбірек уақыт қалдыратын стратегия,
мұндай стресстің көзін жоюға көмектеседі.
8. Өз дарыныңыз бен қызығушылықтарды дамыту. Зеріккен және бақытсыз
адамдардың өмірді қызығушылықтары аз болады. Білім беру мекемелерінің қазіргі
заманғы бағдарламалары барлық жастағы адамдар үшін көптеген салалардағы (спорт,
ғылым, музыка, өнер, театр және кәсіп) дарындарын зерттеуге шектеусіз мүмкіндік береді.
Көбінесе барынша көп біліп, көп үйренген сайын, өмір де қызығырақ бола түседі.
Машықтарды дамыту кезіндегі біліктілік сезімі өзін-өзі құрметтеу үшін көп нәрсе бере
алады.
9. Жақын адамдарға жағымды тосынсыйлар жасау. Мысалы, қартайған апаңыздың
жақында туған күні болатынын уақытылы еске түсірген жөн. Оған жақсы сыйлық жасап,
ол көптен бармаған театрға шақыруға болады. Оның көздері бақыттан қалай жайнап
кететінін көріңіз!
10. Күлімдей бастау. Өз бетіңізге «сыпайылық жымиысын» «іліп қою», өтіп бара жатып
сізден бірдеңе сұраған адамға жымию соншалық қиын емес. Өмірді жағымды қабылдай
алмау адамның психикалық саулығына теріс әсерін тигізеді. Жағымды эмоцияларсыз
өткен өмір психиканың патологиялық өзгерістерін әкелуі мүмкін.

Мектеп психологы    Н.Алпыспаева